James Cook overschrijdt de poolcirkel

De astronoom Alexander Dalrymple publiceert in 1767 een overzicht van de ontdekkingen die er tot dan toe ten zuiden van de Stille Oceaan zijn gedaan. Dalrymple is er redelijk zeker van dat er een groot onbekend zuidelijk continent bestaat, waarvan de noordelijke kust in de Stille Oceaan moet liggen, ergens tussen 28° en 40° zuiderbreedte.

De Engelse regering vindt de hypothese van Dalrymple overtuigend genoeg om een van de grootste zeevaarders aller tijden, James Cook, een plaats te geven in de geschiedenis van Antarctica. Tussen 1768 en 1771 maakt hij een reis rond de wereld (hij is de derde die daarin slaagt, na Magalhães en Drake) via Kaap Hoorn, Tahiti en Nieuw-Zeeland.

Met zijn schip, de Endeavour, dat 85 manschappen aan boord heeft, ontdekt Cook onder meer Australië. Van de Engelse regering krijgt hij ook een geheime opdracht: het zuidelijke continent ten zuiden van Tahiti zoeken. Want men wil nu eens zekerheid: bestaat het nog onontdekte deel van het zuidelijke halfrond enkel uit water of is er toch een continent, zoals Dalrymple beweert.

Wanneer Cook in 1771 terug in Engeland aankomt, heeft hij het antwoord op deze vraag nog niet gevonden. Maar hij is redelijk zeker van zijn zaak: "Deze reis heeft het grootste deel, zo niet alle argumenten van tafel geveegd die verscheidene auteurs naar voren hebben gebracht om te bewijzen dat er een zuidelijk continent moet bestaan, tenminste ten noorden van de veertigste breedtegraad."

Poolcirkel

Dit moet nu maar eens bewezen worden, vindt de Britse admiraliteit. Cook wordt uitgestuurd voor een tweede expeditie (1772-1775), die het probleem van het zuidelijk continent definitief moet oplossen. Hij krijgt de opdracht om met twee schepen zover mogelijk naar het zuiden te varen. Cook heeft het commando op de Resolution, terwijl Tobias Furneaux het op de Adventure voor het zeggen heeft. De wetenschappers aan boord zijn de natuurkundige Johann Reinhold Forster, zijn zoon en assistent George Forster, de astronomen William Wales en William Bayly en de Zweedse botanist Anders Sparrman.

Op 10 december 1772 komen ze rond 51° zuiderbreedte de eerste ijsberg tegen. Een dag later is er land in zicht. Ontgoocheling alom, want het blijkt om hun tweede ijsberg te gaan. Er zullen er nog vele volgen. 17 januari 1773 is een historische dag: Cook en zijn manshappen overschrijden op ca. 40° oosterlengte als eersten de poolcirkel. Maar verder naar het zuiden varen lukt niet. Twee maanden lang zoekt Cook tervergeefs een doorgang in het pakijs. De winter brengen ze door in Nieuw-Zeeland.

James Cook in Antarctica

Ook de twee volgende zomers verhindert het pakijs een verdere reis naar het zuiden. De expeditie heeft te kampen met hevige stormen en levensgevaarlijke ijsbergen. Toch komt geen enkel bemanningslid om het leven. Tijdens een storm op 29 oktober 1773 verliezen de Resolution en de Adventure contact met elkaar. De Adventure is beschadigd geraakt en Furneaux zet noodgedwongen terug koers naar Nieuw-Zeeland.

In januari 1774 bereikt Cook met de Resolution het zuidelijkste punt waarop ooit een mens is geraakt: 71°10' zuiderbreedte. Op 14 januari 1775 is er eindelijk land in zicht. Het zuidelijke continent, zo denkt James Cook, maar de vreugde is van korte duur. Het blijkt maar om een eiland te gaan dat met ijs bedekt is en bovendien reeds ontdekt is: South Georgia. Enkele dagen later ontdekt hij de South Sandwich Islands.

Antarctica ontdekken heeft Cook dan wel niet gedaan, zonder het te weten heeft hij er, in verschillende etappes, omheen gevaren. Eigenlijk heeft Cook gewoon pech gehad. Tijdens de eeuw waarin hij leefde was het beduidend veel kouder dan andere eeuwen. Wetenschappers noemen die periode de kleine ijstijd. Het pakijs rond het Antarctische continent was daardoor nog dikker en ondoordringbaarder dan anders.

Als er al een zuidelijk continent bestaat, dan is dit volgens Cook voor de mens totaal nutteloos: "Ik ben op hoge breedte rond het zuidelijk halfrond gevaren en wel zodanig, dat ik onomstotelijk heb bewezen dat er geen continent ligt, of het moet in de buurt van de pool zijn en dus onbereikbaar voor zeevaarders."

Volgende pagina |
Terug naar overzicht expedities |