Ontdekte een Nederlander Antarctica?

Het is niet ondenkbaar dat een Nederlander als eerste het zuidelijke continent mocht aanschouwen. Volgens sommige historici mag Dirck Gerritz (1544-1608) met de eer gaan lopen. Dit werd al in 1622 door een andere Nederlander beweerd, maar zijn relaas werd niet geloofwaardig bevonden. Tot het einde van de 20ste eeuw, want de Nederlandse historicus Wim Ligtendag van de Rijksuniversiteit Groningen is wel overtuigd.

In het reisverslag van de Amsterdamse koopman Jacob Lemaire (zoon van een uitgeweken Vlaming) staat dat Dirck Gerritsz en zijn bemanning in 1599 Antarctica hebben zien liggen. Tussen haakjes: Jacob Lemaire voer in 1616 samen met Cornelisz Schouten als eerste rond Kaap Hoorn en bewees dat Vuurland een eiland is.

Toen Gerritsz in 1598 uit Rotterdam vertrok met een konvooi van vijf schepen, was het niet de bedoeling om op zoek te gaan naar het Zuytlandt. Hij wilde onder Vuurland doorvaren om zo een nieuwe doorvaart naar de rijkdommen van Indië te vinden. Nu is deze route bepaald geen plezierreisje. De Straat van Magelhães onder Vuurland door staat bekend om zijn hevige stormen. Ook zo toen Gerritsz er langs voer. Hij wilde tussen de eilanden van Patagonië doorvaren, maar door het slechte weer lukte dit niet. Er zat niets anders op dan onder de eilanden door te varen. Een stevige noorderwind deed het gehavende schip van Gerritsz, het Vliegend Hert, naar het zuiden afdrijven. Vijf weken lang dobberde het schip stuurloos richting Antarctica.

Lemaire verwoordt het zo: "Door alle contrarie Winden is apparent dat Dirck Gerritsz, die ghebreck aan sijn Boeg-Spriet en Fockemast hadde, soo verre Suytwaerts is ghedreven, namelick op vier en tsestich graden besuyden de Straet, op die hoochte wesende, sach int Suyden leggen heel hooch Berchachtich Landt, vol Sneeuw, als het Landt van Noorweghen, heel wit bedeckt en strecktede hem al of het nae de Eylanden van Salomon wilde loopen."

Wim Ligtendag beweert niet dat Gerritsz Antarctica als eerste ontdekte. Het is alleen niet uitgesloten. Het Vliegend Hert zal wel niet het enige en eerste schip geweest zijn dat naar het zuiden afdreef. Het verhaal van Gerritsz is wel het enige dat bewaard is gebleven.

Rest nog de betrouwbaarheid van de bron. Jacob Lemaire hoorde het verhaal van zijn vader Isaac. Het is goed mogelijk dat Isaac Lemaire Dirck Gerritsz ooit wel eens ontmoet heeft. Hij financierde ontdekkingsreizen naar Indië. Van die investeringen zijn aktes en contracten bewaard gebleven, waaruit blijkt dat Isaac Lemaire zakelijke contacten onderhield met de geldschieters en de hoofdcommandant van de expeditie waaraan Gerritsz deelnam. Bovendien werd Gerritsz na zijn terugkeer in 1604 (hij was vijf jaar de gevangene van de Spanjaarden) koopman in Enkhuizen, een stad die goede handelsrelaties had met Hoorn, waar Lemaire actief was. De kans is dus vrij groot dat Isaac Lemaire zijn informatie uit eerste hand heeft gehad.

Niet te achterhalen is echter of Gerritsz het verhaal uit zijn duim zoog.

Volgende pagina |
Terug naar overzicht expedities |