Op zoek naar Terra Australis Incognita

De naam Antarctica is bedacht door de oude Grieken. Zij zijn ervan overtuigd dat de aarde rond is en zodoende uit een noordelijk en zuidelijk halfrond bestaat. Volgens de filosoof Aristoteles (384-322 voor onze tijdrekening) is de natuur symmetrisch opgebouwd. Als er in het noorden van de wereld een koude zone bestaat, de noordpool, dan moet er aan de andere kant ook een koude zone zijn. De noordpool bevindt zich onder het sterrenbeeld van de beer ('arktos' in het Grieks). Antarctica betekent dus: tegenover de beer.

Een paar eeuwen later wordt dit wereldbeeld alweer aangepast. De beroemde aardrijkskundige Claudius Ptolemaeus (100-161) houdt zich bezig met het tekenen van kaarten van hemel en aarde. In zijn Geographia schrijft hij over een groot land dat Afrika met Azië verbindt en zich uitstrekt aan de onderkant van de wereld. Dit onbekend zuidelijk land noemt hij Terra Australis Incognita. Koud is het er evenwel niet. Volgens Ptolemaeus leven daar vele mensen te midden van grote rijkdommen. Vooral door dit laatste groeit de ambitie om dit onbekende land te ontdekken. Een probleem echter: het noordelijke en het zuidelijke halfrond zouden gescheiden zijn door een hete gordel van vuur.

Tijdens de middeleeuwen wordt dit idee als nonsens afgedaan. De wereld is immers plat. Aan de andere kant kan dus niemand leven, ze zouden eenvoudigweg van de aarde afdonderen. Bovendien zijn de bevindingen van Ptolemaeus ook godslasterlijk. Door die vuurgordel is het zuidelijke halfrond onbereikbaar. En toch zouden er mensen leven. Hoe kunnen die dan afstammen van Adam en Eva en Gods scheppelingen zijn?

Op deze wereldkaart uit 1570 van de Hollandse cartograaf Ortelius krijgt het nog onbekende Antarctica
de naam "terra australis nondum cognita" (onbekend zuidland)

Pas wanneer zeelui zelf naar het zuiden beginnen te varen, komt men tot de ontdekking dat de wereld er toch enigszins anders uitziet. In 1497 rondt de Portugees Vasco da Gama Kaap de Goede Hoop en India. Fernão de Magalhães en Francis Drake komen zonder het te beseffen redelijk dicht bij het Antarctisch Schiereiland.

Fernão de Magalhães

De Portugees Fernão de Magalhães krijgt geen steun van zijn eigen koning voor zijn plan: via het westen naar de Molukken varen op zoek naar kostbare specerijen. Koning Karel I van Spanje (keizer Karel V van het Heilige Roomse Rijk) heeft er wel oren naar. En zo vertrekken op 20 september 1519 vijf schepen en 240 man over de Atlantische Oceaan westwaarts. Een van de opvarenden is Antonio Pigafetta die alle belevenissen en ontdekkingen nauwgezet opschrijft. Van december 1519 tot februari 1520 varen de schepen langs de oostkust van Zuid-Amerika, op zoek naar een doorgang naar het westen. En hoe zuidelijker ze varen, hoe kouder het wordt. Door stormweer lopen de schepen wat averij op en Fernão de Magalhães besluit de winter door te brengen in San Julián (Argentinië). Maar aan de barre en onbewoonde Patagonische kust is nauwelijks voedsel te vinden. Nipt kan hij een muiterij verijdelen.

Op 21 oktober 1520 vindt Magalhães een doorgang op 52 graden zuiderbreedte. Maar wanneer de vier schepen (de de Santiago is vergaan tijdens een storm) zich in de doorgang wagen, krijgen ze af te rekenen met sterke windvlagen en verraderlijke stromingen. ’s Nachts zien ze op het land de vuren branden van de inheemse bewoners. Magalhães noemt het land daarom Tierra del Fuego, Vuurland. De zeestraat tussen Vuurland en het vaste land van Zuid-Amerika krijgt later de naam Straat Magellaan. Op 28 november geraken drie schepen zonder schade door de Straat. Ze hebben de Stille Oceaan bereikt. De San Antonio is ondertussen gedeserteerd en weer naar Spanje vertrokken. Een kleine ramp, want het schip heeft het grootste deel van de voedselvoorraad aan boord.

Drie maanden lang varen de drie schepen over de Stille Oceaan. Vele opvarenden leggen het loodje wegens de honger en scheurbuik. Pas wanneer ze op 6 maart 1521 op Guam aankomen kunnen de overgebleven mannen weer aansterken. Op 7 april bereikt de vloot het eiland Cebu op de Filipijnen. Maar wanneer er op 27 april een gevecht uitbreekt tussen twee rivaliserende stammen, komt Magalhães tussenbeide. Hij wordt geraakt door een bamboespeer en sterft. Slechts één schip, de Victoria, met 31 man aan boord bereikt op 8 september 1522 Sevilla in Spanje.

Francis Drake

Op bevel van de Engelse koningin Elisabeth I vertrekt in 1577 Francis Drake met vijf schepen vanuit de haven van Plymouth 'om de Zuidzee binnen te varen, en om alle landen die nog niet in handen zijn van een christelijke koning, te verkennen en de heerschappij ervan op te eisen'.

Op 20 juni 1578 komt Drake aan in San Julián. Net als Magalhães maakt hij er korte metten met een sluimerende muiterij. Op 23 augustus bereikt de vloot Straat Magellaan. Om dit te vieren doopt Drake zijn eigen schip, de Pelican, om tot de Golden Hind. De doorgang verloopt vlot. Op 6 september zijn ze al aan de andere kant. Maar een zware storm blaast het schip naar het zuiden. Zo ontdekt Drake ten zuiden van Vuurland een andere doorvaart naar de Stille Oceaan. De bij tijden woeste Drake Passage zullen toeristen naar Antarctica wel goed kennen. Het zuidelijke continent wordt niet gevonden. Op 30 september vergaat de Marigold met man en muis. De rest van de vloot vaart verder naar Engeland waar hij op 26 september 1580 aankomt.

Volgende pagina |
Terug naar overzicht expedities |