Deel 2: Op expeditie naar Antarctica... dit keer met radio (2005-2006)

(Magda de Ronne en Willy Dellaert)

1. Hoe het allemaal weer begon.

Nog vooraleer we onze eerste reis naar Antarctica met de MS Bremen aangevat hadden, werd eind 2004 onze aandacht in Ushuaïa (Argentinië) reeds getrokken door een kleine maar statige antieke dwarsgetuigde driemaster die daar aan de kade lag. Een piepkleine maar toch opvallende verschijning tussen al die grote moderne cruisers en ijsbrekers die Antarctica als bestemming hebben. Het schip bleek te luisteren naar de naam Europa.

In ons hotel zaten we ’s anderendaags morgens aan het ontbijt met twee Nederlandse vrouwen, en uit een gesprek bleek dat beiden nog diezelfde dag aan boord zouden inschepen van de zeilboot die we de dag voordien aan de kade hadden zien liggen. Vol ongeloof vroegen we of je met zo’n kleine schuit met passagiers wel zover naar het Zuiden kunt, of het daar warm genoeg zou zijn aan boord en benieuwd naar hun toekomstige ervaringen noteerden we alvast hun telefoonnummers en e-mailadressen. Je kon nooit weten.

Eenmaal terug thuis van onze vorige Antarcticareis begonnen we ijverig de website van de rederij te bestuderen. We leerden hieruit dat je met deze boot tegen slechts de helft van het normale cruisetarief mee kon naar Antarctica terwijl de reisperiode minstens, zoniet langer is dan de meeste andere reisaanbiedingen. Verwacht wordt echter wel dat de passagiers een positieve instelling hebben tegenover deelneming aan het zeemansleven, dat ze bereid zijn mee te helpen aan boord met de nodige karweien en een stuk van het comfort dat je hebt op een groot cruiseschip hebt, in te willen leveren.

Enkele mails naar de passagiers van de Europa die we in Ushuaïa hadden ontmoet bevestigden ons dat ze het naar hun zin hadden gehad aan boord, het eten was prima en de cabines waren goed verwarmd geweest. Wat wil je nog meer? Maar ja, radioamateurs van ons kaliber zijn hiermee niet tevreden. Ze willen hun radio mee aan boord nemen naar Antarctica en daar het middelpunt zijn van tientallen oproepende zendamateurs (zogenaamde pile-ups). We besloten daarom de rederij te contacteren en een verzoek in te dienen om, mochten we boeken, een amateurzender mee te mogen nemen en opstellen aan boord gedurende een reis naar Antarctica.

Groot was dan ook onze verwondering toen we reeds de dag nadien te horen kregen van de rederij dat dit geen enkel probleem vormde en dat reeds voordien meerdere radioamateurs met hun installatie aan boord hadden gewerkt. Resultaat van dit bericht was, dat we binnen de maand nadat we van onze vorige reis terug waren, reeds een tweede reis naar Antarctica geboekt hadden, maar deze keer op een “Tall Ship”, een ervaring die we niet wilden missen.

2. Kennismaking met de bark Europa

Op “Sail 2005” in Amsterdam waren we tezamen met enkele Nederlandse vrienden, voor de eerste keer echt aan boord van de Europa. Als toekomstige passagiers kregen we een uitgebreide rondleiding van de brug tot de machinekamer, konden onze toekomstige hutten bekijken en bespraken we met kapitein Klaas Gaastra waar we onze radio het best konden opstellen. Klaas is, met z’n grote gestalte, z’n lange baard en dito haren een imposante verschijning die gezag en vertrouwen inboezemt. De mogelijkheden bleken vrij beperkt. Hij toonde ons een klein hoekje vlak naast de bar waar we onze “spulletjes” zoals hij dat noemde konden opstellen. Er was een klein venster dat zicht gaf op een buiten langszij doorgang van het schip en via een kier zou onze antennedraad wel naar binnen kunnen.

De Europa in volle actie (foto: B. Yates)

“Sail 2005” was een interessant gebeuren. Ondanks het feit dat de driemaster bark Europa slechts ca. 55 meter lang is, een tonnenmaat van 300 ton heeft en erg klein oogde naast al die andere reuze zeilschepen die daar te bekijken waren, is hij met z’n 32 zeilen toch een zeer imposante verschijning als hij uit de verte nadert. Het schip is bijna 100 jaar oud en deed vroeger dienst als lichtschip op de Elbe in Duitsland, tot het in 1978 aangekocht werd door een Hollandse reder die het liet ombouwen tot een bark, die geschikt was voor de passagiersvaart. Sindsdien zwerft de Europa over de wereldzeeën en heeft een indrukwekkend palmares bijeen gevaren. Sinds meerdere jaren doet de Europa nu gedurende de zomer in het zuidelijke halfrond vier Antarcticareizen van 22 dagen voor een avontuurlijk ingesteld publiek dat zowel uit jongeren als ouderen bestaat. Mensen zowel met als zonder zeilervaring.

Op 8 december 2005 vertrokken we naar Argentinië. In onze bagage een kleine Alinco DX70 zendontvanger, een kleine geschakelde voeding, een “tuner” voor een draadantenne, een rol antennekoperdraad en een hoop hooggestemde verwachtingen. In Buenos Aires hadden we een eerste afspraak in het gekende café Tortoni met twee lokale zendamateurs.

LU4DXU, LU3DZ en ON5AX

Martin Diaz (LU3DZ) is officiergeneesheer in de Argentijnse Navy en cardioloog. We hebben Martin gedurende onze eerste Antarctica-reis leren kennen als tweede in bevel bij ons bezoek aan de Argentijnse basis Orcadas op de South Orkney-eilanden. We zijn altijd met elkaar in contact gebleven. Twee keer heeft Martin 14 maanden op Orcadas doorgebracht en hij vertelde ons dat tot einde van de jaren negentig amateur-radio het enige middel voor de bemanning van de basis was om contact te onderhouden met het thuisfront. Ondertussen is er echter veel veranderd. Satelliet-tv en telefoons hebben deels overgenomen. Hartproblemen heeft hij nooit te behandelen gehad op Antarctica. De problemen waarmee hij in aanraking kwam waren meer van psychologische aard.

Henry's trots, het radio station van LU4DXU

Horatio Ledo, voor insiders “Henry”, is een sympathiek en erg gekend personage in het wereldje van de radioamateurs. Henry is net-master van een gekend Argentijns Antarctica-net en heeft het voor elkaar gekregen om als burger ook een tijdje door te brengen op de door militairen gedomineerde basis Orcadas met roepteken AY1ZA. Henry heeft veel connecties in militaire kringen en heeft er vorig jaar voor gezorgd dat wij toelating kregen om de amateur-zender van de militaire basis Orcadas te mogen bedienen tijdens het bezoek van de MS Bremen.

QSL kaart AY1ZA - Henry's expeditie naar Orcadas base in 2004

Henry is ook QSL-manager voor alle amateur-stations op Argentijnse basissen in Antarctica. Als aandenken aan ons bezoek heeft hij een ganse reeks blanco QSL-kaarten meegebracht van alle basissen waarvan hij de QSL-manager is. Een indrukwekkend aantal en een geschenk dat we heel erg waarderen.

Na enkele weken omzwervingen in Uruguay en Noord-Argentinië, belandden we eind december terug in Ushuaïa. Na reeds drie keren deze stad aangedaan te hebben voelden we ons hier al goed thuis. In het maritiem museum, een voormalige gevangenis, die we tot heden toe nog nooit bezocht hadden, wachtte ons een volgende verrassing van eerste orde.

Niet alleen waren enkele voormalige gevangenis cellen ingericht met als thema de exploten van Adrien de Gerlache en zijn Belgica-expeditie uit 1897, maar we vonden er een compleet werkensklaar radioamateur zendstation terug met de gekende Collins-apparatuur uit de zestiger jaren, zoals het destijds opgesteld stond was op de Argentijnse basis Almirante Brown, een plaats die door iedere Antarcticareiziger van vandaag wordt aangedaan. De basis toen beschikte reeds over een drie-elements Yagi en van daaruit is men zelfs in geslaagd om tijdens een noodsituatie een volledig cardiogram van een ziek bemanningslid via amateur-radio vanuit Antarctica naar Buenos Aires door te sturen. Dit verhaal stond uitgebreid beschreven in het museum. Onnodig te vermelden dat ieder woord aandachtig werd gelezen.

Het voormalige radio-amateurstation van de Antarcticabasis Almirante Brown

3. Met de Europa en onze radio op de “high seas”

Eind december brachten we al onze bagage aan boord van de Europa en volgde, onder verorbering van een kom warme soep een eerste briefing aan dek voor de nieuwbakken zeelui door kapitein Klaas. Onze groep van 40 passagiers was een internationale mix van mannen en vrouwen, Nederlanders, Duitsers, Canadezen, Amerikanen, Israëli’s en wij als twee enige Belgen. De voertaal was Engels. Velen hadden zeilervaring en waren niet aan hun proefstuk toe. Tot onze aangename verrassing bleek er nog een radioamateur onder de passagiers te zijn, een Nederlander met Vlaamse roots, Guy (PE1CUR) met wie het ogenblikkelijk goed “klikte”.

Op 28 december 2005 was het dan eindelijk zover. Na een eerste nachtje aan boord in onze kleine tweepersoonshut lichtte de Europa bij dageraad het anker en werden de trossen losgegooid onder het waakzame oog van de Argentijnse havenautoriteiten. Het lange en niet ongevaarlijke Beagle-kanaal vormt op de scheiding tussen Argentinië en Chili en ieder schip komende van, of gaande naar Ushuaïa, is verplicht een loods aan boord te nemen. De oversteek van de Drake Passage naar de South Shetland-eilanden duurde bijna vijf volle dagen en verliep volgens de mensen met zeilervaring vrij rustig. Geen golven hoger dan 6 meter. We hadden het geluk aan onze kant. Een diepe depressie lag een pak westelijk van Kaap Hoorn en we hadden er slechts in beperkte mate last van. Uit veiligheidsoverwegingen werden echter wel gedurende heel die periode langszij bijna twee meter hoge netten gespannen om te beletten dat bij onverwachte bewegingen van het schip iemand overboord zou gaan. Tevens werden boven onze hoofden op het dek touwen gespannen waaraan men zich, bij sterk rollen of stampen van het schip, bij het lopen over dek kon vasthouden. Naast de crew werden ook alle passagiers ingeschakeld in een 24-uurs wachtsysteem van ongeveer acht passagiers per ploeg.

Hijsen van de zeilen, tot meer dan 30 meter boven dek. Doe je mee?

Tijdens de vaart is de wacht verantwoordelijk voor de uitkijk naar ijsbergen vanaf de boeg van het schip, het besturen van het schip op kompas aan de hand van een voorop gegeven koers, het uitvoeren van allerlei karweien die gaan van het schillen van aardappelen en allerlei onderhoudswerkjes tot het mee hijsen en reven van de zeilen. Op zulke momenten krijg je echt bewondering voor de crew van het schip, die dit nog steeds primitieve zeemansleven in soms extreme omstandigheden steeds doen met de glimlach en een vriendelijk woord.

De Europa in goede handen met Guy PE1CUR

Een uitreksel uit ons dagboek:

“De temperatuur van het zeewater wordt door de wacht om de twee uren manueel gemeten en zakt stelselmatig van 10 naar 2 graden Celsius. De Belgica-expeditie van Adrien De Gerlache uit 1897 is de eerste die nauwkeurige dieptemetingen heeft uitgevoerd in de Drake Passage. Het nieuwe jaar 2006 wordt feestelijk ingezet met scheepshoorngeblaas en het afschieten van een aantal verlopen vuurpijlen. Ons eerste ontbijt voor het nieuwe jaar bestaat uit “a fine hot porridge studded with raisins”. What could be better now that the temperature has dropped??? Happy 2006!!!"

Voor het opstellen van onze zendapparatuur en antenne moest gewacht worden tot het schip deze zeer wisselvallige en altijd potentieel verraderlijke wateren rond de Drake Passage verlaten had. Op 4 januari 2006 was het dan eindelijk zover. Transceiver en antennetuner werden opgesteld in het zogenaamde “dekhuis” en letterlijk vastgeplakt en beschermd tegen verschuiven en vallen door een flinke laag celofaantape. Een absolute must zo bleek achteraf, want het schip kan lelijk te keer gaan bij stormachtige wind. Voor het opstellen van een laptop-pc was er onvoldoende plaats. Een 25-meter lange draad werd via een katrol bevestigd aan het bovenste deel van de middelste mast en we konden beginnen. De eerste tests waren echter bedroevend. Niets dan ruis te horen op de banden en bovendien sterke storingen veroorzaakt door allerlei elektrische apparatuur aan boord. Dat zag er niet zo goed uit. Onze antenne kon echter perfect ingeregeld worden en de SWR was nagenoeg perfect. Spoedig bleek dat na middernacht en dit tot in de vroege morgen vrij goed op de 40 meter band kon gewerkt worden.

Spijtig genoeg bleek het dekhuis niet zo’n goede plaats. Deze ruimte van ca. 10 bij 6 meter was de plaats aan boord bij uitstek waar gemiddeld zo’n 30 passagiers hun avondvertier hadden en waar gepraat, geroepen, gelachen en gedronken werd tot in de vroege uurtjes. De overigen liepen wacht en waren hoofdzakelijk buiten terug te vinden. Om te zenden waren de omstandigheden alles behalve aangenaam. Telefonie was totaal uitgesloten en enige mogelijke te gebruiken “operating mode” was telegrafie. In volle zee gebruikte Willy het call sign VP8DII/MM en wanneer de Europa veilig geankerd lag in een rustige baai was hij actief als VP8DII. Vele stations riepen, doch wegens de combinatie van achtergrondlawaai en lokaal lawaai was het zeer, ja zeer moeilijk om werken. Losse stoelen zijn zo goed als onbekend op de Europa. In het hoekje waar onze radio stond opgesteld was er geen bank, zodat Willy uren na elkaar al rechtstaande verbindingen diende te maken. Aan belangstelling van de andere passagiers was er geen gebrek. Iedereen wou het fijne weten over onze hobby en ettelijke keren hebben we demonstraties moeten houden voor de overige passagiers.

Het grootste genoegen heeft Willy beleefd aan het werken van andere stations uit Antarctica. Van zodra er een contact gemaakt was, ondervond hij dat er veel interesse was om een wat langer dan normaal durende verbinding te maken en voelde hij zich dan ook als een lid van de zgn. “rag-chewers club”, maar dit dan in telegrafie.

QRV met verkleumde handen vanuit Antarctica VP8DII/MM (Maritime Mobile)

Omdat onze antenne steeds in de weg hing bij de dagelijkse ontschepen van de zodiacs zijn wij op een bepaald ogenblik verhuisd naar een ruimte op het achterdek, de zogenaamde bibliotheek. Het was hier wel rustiger, de operator kon zitten op een bank doch hier was blijkbaar geen verwarming, zodat er hier ettelijke uren werkende in telegrafie met verkleumde handen werden doorgebracht.

Naast de verbindingen in volle zee als /MM (Maritime Mobile) is Willy in de daaropvolgende dagen in de lucht geweest vanop de Europa binnen de fameuze krater van Deception Island op de South Shetland-eilanden, vanop Trinity Island, Cuverville Island, Galindez Island en Port Locroy die allen gerekend worden tot het Antarctische continent en dit praktisch uitsluitend op de 40-meter band in telegrafie. Hij had contact met in totaal vijf continenten en 20 landen, waarvan het merendeel Amerikanen en Russen.

De basis Melchior op de Melchior Archipel tussen Anvers en Brabant Eiland

Op dit ogenblik zijn er verschillende internationale basissen bemand met minstens één radioamateur. Dit is het geval bij de schitterend gelegen Argentijnse Navy base op de Melchior-archipel (vlakbij het Antarctische schiereiland). Dankzij Horatio Ledo (LU4DXU) zijn wij in het bezit van een QSL-kaart van het amateur-radiostation. Met de zodiacs van de Europa werd de omgeving rond de basis uitgebreid verkend.

De Argentijnse Deception Base op Deception Island

Deception Island, ontdekt door James Cook, is onbeschrijflijk groots en mysterieus. Stel je een immense half in zee verzonken nog actieve vulkaan voor, met één enkele toegang tot de zee, waarlangs zelfs grotere schepen binnenvaren tot in het centrum van de ondergelopen krater. Deception heeft een immense populatie kinbandpinguïns, maar is op de Argentijnse basis Deception na volledig onbewoond. De Europa lag voor anker vlak tegenover deze basis. Diezelfde nacht werden er heel wat radioverbindingen gemaakt.

De schitterend gelegen Argentijnse basis Almirante Brown

Indrukwekkend zoals deze basis daar ligt. Een verplichte stop voor iedere reis langsheen het Antarctische schiereiland is het nu niet bemande maar nog volledig intacte Almirante Brown Station. Het was hiervan dat het radio-amateurstation afkomstig was dat in het Maritiem museum van Ushuaïa tentoongesteld staat. Zelfs bij zwaar betrokken weder is de aangrenzende Paradise Bay meer dan adembenemend mooi en een zodiaccruise doorheen deze wateren behoort tot het mooiste wat men in een mensenleven te zien krijgt.

Voor personen van buiten ons land valt dit spijtig genoeg meestal niet of nauwelijks op, maar gedurende een reis langsheen de kusten van het Antarctische schiereiland wordt men om de haverklap geconfronteerd met “Belgisch” klinkende namen van eilanden, baaien, kapen en bergen. Dit is het resultaat van de gekende en hogerop reeds vernoemde Belgica-expeditie die onder leiding van de in Hasselt geboren Adrien de Gerlache in 1897 niet alleen de eerste overwintering deed in Antarctica, maar die tevens de hele regio voor de eerste keer gedetailleerd in kaart wist te brengen en aan meer dan 160 nieuwe entiteiten een naam gaf. Het was wel met enige trots dat we dit konden vertellen aan onze medereizigers.

We varen met de Europa doorheen de adembenemend mooie heen de reusachtige Flanders Bay en het beroemde Lemaire Channel. Allemaal Belgische namen wat de klok slaat. Het weer is schitterend. Stralende zon en een dagtemperatuur van rond nul graden. De eindbestemming van de Europa zijn de Argentine Islands waar een lange stop gemaakt wordt vlak tegenover de Oekraïense basis Akademik Vernadzky. Deze oorspronkelijk Britse basis werd verkocht aan de republiek Oekraïne.

De kers op de taart. VERNADZKY Base, Argentine Islands

In 2005 was het onmogelijk deze basis te bereiken doordat pakijs de route van de MS Bremen blokkeerde. Een afspraak met Paul Budanov, met wie Willy kort daarvoor vanuit België nog een radioverbinding had, kon dan ook niet doorgaan. Dit jaar hebben we meer geluk, maar… de Antarctica-termijn van deze man is voorbij en hij is terug naar huis.

EM1HO Paul Budanov, helaas... de vogel is gevlogen

8 januari 2006. Die avond wordt er aan boord van de Europa verbroederd met de huidige crew van Vernadzky. Ieder lid van de basis krijgt als afscheidsgeschenk een T-shirt van de Europa. ’s Anderendaags volgt een uitgebreide rondleiding van de basis. Op een van de antennepylonen hangt een drie-elements tribander Yagi. We krijgen ruim de tijd om de radiokamer te verkennen en plaats te nemen achter de microfoon. Onze gids Sergej vertelt dat Paul Budanov een gepassioneerde radioamateur en een groot contester is. Dit is inderdaad te zien aan de vele diploma’s en QSL-kaarten die aan de muren te bewonderen zijn. We bezoeken de beroemde Vernadzky-bar waar wodka wordt geschonken. Pikant detail: van de dames wordt verwacht dat hier een bh of een slipje wordt achtergelaten.

ON5AX aan de operatortafel en microfoon in de shack van VERNADZKY EM1HO

4. Einde van onze Antarctica-avonturen

Op 17 januari 2006 meert de Europa terug aan in Ushuaïa. Kapitein Klaas houdt z’n afscheidsrede en noemt onze avontuurlijke zeilreis “an experience of a lifetime”. Voor Willy die eindelijk radioamateur-uitzendingen kon doen vanuit Antarctica, en wel met zijn eigen radiostation, is dit nog meer toepasselijk. Maar Antarctica met de Europa is ook zonder het radioamateurisme een uitzonderlijke reisbestemming voor iedereen die het avontuur niet schuwt. Daarvan kunnen onze 39 ander medepassagiers getuigen.

Inleiding

Deel 1: Op expeditie naar Antarctica... zonder radio (2004-2005)

Terug naar overzicht reisverhalen