Adrien de Gerlache de Gomery

Adrien de Gerlache de Gomery wordt op 2 augustus 1866 geboren in Hasselt. Zijn vader, Auguste, is een telg van een oud officierengeslacht. Hij trouwt op 29 juni 1863 met Emma-Thérèse Biscops uit Antwerpen. Zij krijgen drie kinderen: Adrien, Gaston en Louise-Marie-Félicie.

Het gezin verhuist van Hasselt naar Brussel. Adrien loopt er vanaf 1872 school in het Oger-Laurent-Instituut. In 1882 moet hij kiezen welke verdere studies hij wilt doen. Adrien droomt van een zeemanscarrière en wil naar de marine. Zijn vader is daar echter faliekant tegen. Hij stuurt zijn oudste zoon naar de Polytechnische School van de ULB (Université Libre de Bruxelles) en meer bepaald naar de Faculteit Toegepaste Wetenschappen.

Een leven op zee

Vader of geen vader, de lokroep van de zee is onweerstaanbaar voor Adrien. Tijdens de universiteitsvakantie vaart hij in 1883 als scheepsjongen mee met de Waesland, een stoomboot, van Antwerpen naar New York en terug. Een jaar later doet hij er nog een schepje bovenop. Eerst vaart hij mee met de Rhynland, opnieuw naar New York. En pas terug op vaderlandse bodem scheept hij in op de Switzerland voor een retourtje Philadelphia.

Op 22 oktober 1885 krijgt Adrien zijn getuigschrift van de ULB. Zijn professoren zijn vol lof over hem. Nu hij zijn diploma heeft en vader tevreden is, doet Adrien zijn goesting en treedt hij op 19 januari 1886 toe tot de marine. Hij volgt de zeevaartschool in Oostende.

De praktijk laat niet lang op zich wachten. In 1886 is hij aspirant-officier op enkele visserijwachtschepen van de Belgische kustwacht. Om ervaring op te doen op de grote vaart, scheept hij op 31 oktober 1887 als matroos in op de Engelse driemastbark Craigie Burn. De reis naar San Francisco duurt twaalf maanden. Adrien krijgt te maken met woeste stormen. In die mate zelfs dat het schip zwaar gehavend raakt in de buurt van Vuurland. Met veel moeite slaagt de kapitein erin Montevideo (Uruguay) te bereiken, waar het schip niet zeewaardig bevonden wordt. Op een ander schip, het Noorse zeilschip President, geraakt Adrien uiteindelijk terug in Europa.

Begin 1889 slaagt Adrien voor zijn examen en behaalt hij het brevet van tweede luitenant op de grote vaart. In dat jaar reist hij op verschillende schepen naar Constantinopel en de Zwarte Zee, New York en Buenos Aires. Op 1 oktober 1890 wordt Adrien de Gerlache tot luitenant benoemd. Hij krijgt een baan op de veerbootlijn Oostende-Dover en in 1884 bij de dienst der visserijwachtboten. Hij oefent deze jobs zonder veel enthousiasme uit. Adrien wil een avontuurlijker leven.

Naar Antarctica

In 1881 hoort hij dat de Zweed Adolf Nordenskjöld een expeditie naar Antarctica voorbereidt. Adrien biedt onmiddellijk zijn diensten aan, maar krijgt nooit een antwoord. Nordenskjöld kampt met financiële problemen en de expeditie gaat niet door. De Zweed zal pas in 1901 naar Antarctica vertrekken.

Dan zet ik zelf maar een expeditie naar Antarctica op poten, moet Adrien gedacht hebben. Wat hem uiteindelijk lukt. De Belgica-expeditie zal de geschiedenis ingaan als de eerste wetenschappelijke expeditie naar Antarctica en de eerste expeditie die in het zuidpoolgebied overwintert (meer over de Belgica-expeditie).

Op 30 juni 1898 wordt Adrien de Gerlache tot eerste luitenant benoemd. Na een lange periode van verplichte rust (de zuidpoolexpeditie heeft veel van zijn krachten gevergd), trekt hij einde 1900 opnieuw naar het zuiden. Niet zover als Antarctica deze keer. De bestemming van de Selika is Kerguelen. De Antwerpse zakenlui André Mols en Robert Osterrieth willen de Franse archipel exploiteren. Adrien zorgt ervoor dat de reis naast een economisch ook een wetenschappelijk doel krijgt. Daarom varen ook de Franse natuurvorsers Jules Bonnier en Charles Pérez mee. Onderweg krijgt de bemanning te horen dat het Frans Koloniaal Bestuur geen toestemming voor de expeditie geeft. De Selika raakt niet verder dan de Perzische Golf, waar de bemanning hun tijd vult met het vangen van pareloesters.

Standbeeld van Adrien de Gerlache in Ushuaia
(foto: Jeroen François)

In 1902 wordt het boek van Adrien, Vijftien maanden in Antarctica, bekroond door de Académie Française. Maar hij springt pas echt een gat in de lucht wanneer hij hoort dat de Fransman Jean-Baptist Charcot een expeditie naar Spitsbergen voorbereidt. Adrien doet er alles voor om mee te mogen. Meer nog, hij weet Charcot ervan te overtuigen zijn plannen te wijzigen en naar Antarctica te reizen. Adrien helpt bij het inrichten van het schip, de Français, en vaart mee richting het zuidpoolgebied. Maar in de Braziliaanse haven Pernambuco stapt Adrien van het schip wegens meningsverschillen met Charcot en heimwee naar een vrouw.

En die vrouw heet Suzanne Poulet. Met deze Française stapt Adrien de Gerlache in 1904 in het huwelijksbootje. Suzanne schenkt Adrien een zoon, Philippe, en een dochter, Marie-Louise.

Expedities in het noordpoolgebied

In 1905 heeft hertog Philippe van Orléans grootse plannen. Hij wil in het hoge noorden op ijsberenjacht gaan en is daarom op zoek naar een geschikt schip. De Belgica lijkt hem wel wat. Hij neemt contact op met Adrien de Gerlache. Die kan de hertog ervan overtuigen om er een wetenschappelijke expeditie van te maken. Bestemming wordt Oost-Groenland. Het schip, met alweer een internationale bemanning aan boord, vertrekt op 3 juni 1905 vanuit het Noorse Tromsö. Op 12 september is Adrien opnieuw in Oostende. De expeditie is een succes geworden. Er werd heel wat belangrijk onderzoek verricht voor de kust van Spitsbergen en Oost-Groenland.

De hertog van Orléans is zo in zijn nopjes met de Belgica, dat hij het schip koopt. Gevolg is dat de hertog en Adrien nog een paar keren samen het ruime sop kiezen. In 1907 staat de Karische Zee op het programma. In de zomer van 1909 vaart de Belgica naar Groenland, Spitsbergen en de Frans-Jozefarchipel. Alweer wordt wetenschappelijk onderzoek afgewisseld met de hobby van de hertog: op ijsberen jagen.

De Belgica in de Karische Zee

In 1913 scheiden Adrien de Gerlache en Suzanne Poulet. Een jaar later adviseert Adrien niemand minder dan Ernest Shackleton bij het kopen van het schip de Polaris, dat de Ier later zal omdopen in de Endurance. Dit bewijst welk hoog aanzien Adrien genoot bij zijn collega-poolreizigers.

Eerste Wereldoorlog

In 1914 breekt de Eerste Wereldoorlog uit en Adrien ontpopt zich tot een echte patriot. In de haven van Oostende helpt hij met de inrichting van een landingspost voor het Britse leger. Hij inspecteert ook de maatregelen die getroffen zijn om andere kuststeden te verdedigen. In augustus 1914 helpt hij bij de evacuatie van vluchtelingen naar Groot-Brittannië.

Later dat jaar verkast Adrien naar Christiana in Noorwegen. Niet om de oorlog te ontvluchten, maar om de Noorse bevolking bewust te maken van de oorlogsellende die de Belgen moeten ondergaan. In 1915 publiceert hij een geïllustreerd boek, Le pays qui ne veut pas mourir (Een land dat niet wil sterven). Het boek, dat Adrien opdraagt aan zijn broer Gaston, die op 2 augustus 1915 is gesneuveld, groeit in Scandinavië uit tot een bestseller.

Een jaar later trekt Adrien naar Zweden om ook in dat land een bewustmakingscampagne te voeren. Via onder meer tentoonstellingen van Belgische kunstenaars probeert hij vooral de high society te bereiken.

Op 28 december 1918 hertrouwt Adrien. Zijn nieuwe vrouw is een Zweedse: Elisabeth Höger (1883-1962). Een jaar later, op 17 november 1919 wordt Gaston geboren, genoemd naar Adriens gesneuvelde broer.

Laatste jaren

Na de oorlog wordt Adrien technisch raadgever van de regering. Hij werkt een plan uit voor de opleiding van de marineofficieren. Adrien moet tot 1926 wachten, ondanks al zijn verdiensten, om benoemd te worden tot inspecteur-generaal van de marine. Twee jaar later is hij al directeur-generaal.

In 1934 wordt Adrien de Gerlache ernstig ziek (paratyfus). Hij overlijdt op 4 december 1934. Zijn zoon Gaston zal later in zijn voetsporen treden.

Het graf van Adrien de Gerlache in Brussel