Deel 4: Komsomolskiy Peak, the place to be...

Ik heb vrij goede contacten met Anya Reading, een geologe, die reeds voor de zevende maal naar Antarctica reist om haar onderzoek over de structuur van het Antarctische continent verder te zetten. Het lijkt wel een kleine wereld, want toen ik 1996 en 1997 meteoroloog in Rothera was (wetenschappelijk station op het Antarctisch Schiereiland), was zij daar ook. Zij is Britse maar is nu doctor in de geofysica aan de universiteit van Canberra.

Als ik Anya vraag of ze bereid is om haar wetenschappelijk project voor mij eens uit de doeken te doen, moet ze daar geen moment over twijfelen. De meeste wetenschappers hier op de basis zijn heel gedreven in hun onderzoek en doen niets liever dan daarover heel uitgebreid uitleg te geven. Ik moet toegeven dat ze zich in hun enthousiasme zodanig laten meeslepen dat hun uitleg soms mijn petje te boven gaat. De avond voor ze vertrekt naar Komsomolskiy Peak neemt ze alle tijd om te vertellen over supercontinenten, tektonische structuren, seismologische meetapparatuur, aardbevingen en andere geologische fenomenen. Na twee uur laat ze me verdwaasd achter, doordrongen van het feit dat de tijd die we hier op Aarde doorbrengen maar een fractie van een prikje is ten opzichte van de hele evolutie van onze planeet.

(De tent van) Anya Reading op Komsomolskyi Peak (© foto: Mike Woolridge)

Tot zo'n 300 miljoen jaar geleden vormden alle huidige continenten één groot oercontinent, namelijk "Pangaea". Dit gigantische stuk land viel uiteen in twee delen, in het noordelijk halfrond kregen we "Laurasia" dat bestond uit Europa, Azië en Noord-Amerika. De zuidelijke tegenhanger was "Gondwanaland". Antarctica vormde het hart van dit continent met eromheen Australië, India, Afrika en Zuid-Amerika. Deze toch wel tot de verbeelding sprekende theorie werd in 1915 in het leven geroepen door Alfred Wegener, een Duits meteoroloog (!), maar werd pas officieel aanvaard eind de jaren zestig.

Op zijn beurt begon Gondwana uit elkaar te breken en die verschillende stukken werden door de continentale drift verder uit elkaar gedreven en ongeveer 40 miljoen jaar geleden kreeg het zuidelijk halfrond min of meer het uitzicht zoals het momenteel is. Antarctica heeft zich het meest gehandhaafd op zijn oorspronkelijke plaats en is door stromingen in de Zuidelijke Oceaan volledig geïsoleerd geraakt van de rest van de wereld.

Geologen zoeken naar verbanden, onder andere in tektonische structuren, tussen de verschillende continenten. De onderzoekers in Antarctica worden geconfronteerd met een aantal grote moeilijkheden. Eerst en vooral moet de wetenschapper mét uitrusting en apparatuur in Antarctica geraken. Daarvoor moet zijn of haar project aanvaard worden door een organisatie die de logistieke steun, die zij nodig hebben, kan leveren. Zo'n organisatie is bijvoorbeeld BAS (British Antarctic Survey) of de AAD (the Australian Antarctic Division). Eens de geoloog met al zijn metertjes en boortjes in Antarctica is, stelt zich nog een ander groot probleem. Het grootste gedeelte van het Antarctische continent is bedekt met een ijslaag van 2000 tot 3000 meter dik. En het is tenslotte toch in de stenen dat onze geoloog geïnteresseerd is. Hier en daar priemen enkel hoge bergen met hun toppen boven die dikke ijslaag uit (zo'n top boven het ijs heet nunatak) en juist op die plekjes in Antarctica willen onze wetenschappers hun onderzoek uitvoeren. En zoals men zich kan voorstellen zijn de meeste van die locaties helemaal niet bij de deur.

Anya bij haar gereedschapskist (© foto: Mike Woolridge)

Zo heeft Anya een netwerk van seismologische meetstations geïnstalleerd rond de Amery Ice Shelf en de Lambert Glacier. Het meest zuidelijke punt waar ze aan de slag is, is Komsomolskiy Peak en is gelegen op ongeveer 75° zuiderbreedte. Deze stations zijn uitgerust met zonnepanelen, zodat ze constant data kunnen registreren (uitgezonderd de donkere maanden van de winter). Deze stations meten energie (onder vorm van trillingen) veroorzaakt door aardbevingen op andere plaatsen dan in Antarctica, zoals bijvoorbeeld Papoea Nieuw-Guinea of de South Sandwich Eilanden. De trillingen veroorzaakt door zo'n aardbeving, zullen, wanneer ze zich door de Antarctische ondergrond voortplanten, veranderingen ondergaan. Door die veranderingen te bestuderen kan Anya meer te weten komen over de tektonische dieptestructuur van het Antarctische continent.

Tijdens de Antarctische zomer bezoekt Anya Reading elk van haar seismologische stations, om batterijen en zonnepanelen te vervangen, herstellingen uit te voeren of fijnere meetapparatuur te installeren. Dit seizoen zou ze ook nog twee nieuwe stations willen installeren. Als ze dit allemaal kan verwezenlijken zal deze zomer voor haar een succes zijn.

Anya op Komsomolskyi Peak, bij de zonnepanelen van haar meetapparatuur (© foto: Mike Woolridge)

's Anderendaags om acht uur is haar vliegtuig volgeladen en staat het klaar om te vertrekken richting Komsomolskiy Peak. De meteoroloog, met zijn hoofd nog vol tektonische structuren en seismische trillingen, voorspelt goed vliegweer en weg zijn ze. 's Avonds landt het vliegtuig terug in Davis, mét Anya en apparatuur nog aan boord. Onvoorziene wolken hadden zich boven de Komsomolskiy samengepakt waardoor het vliegtuig onmogelijk kon landen. Op de achtergrond zingt Crowded House: "Everywhere you go, always take the weather with you...".

Wetenschappers worden naar hun locatie in Antarctica gebracht per Twin Otter-vliegtuig.
Deze toestellen zijn uitgerust met ski's zodat ze op sneeuw en ijs kunnen landen (© foto: Mike Woolridge)

Volgende week breng ik verslag uit van een in dag in het gezelschap van Gary Miller, de beruchte "Skuacatcher", en zijn bevallige assistente Robyn Mundy. Tot dan.

Marc De Keyser, 19 december 2003

Volgende pagina |
Terug naar inhoudstafel |