Deel 6: Science in the Antarctic is cool

In onze atlas is Antarctica één groot, wit continent van sneeuw en ijs. En voor een leek zoals jij en ik, is ijs gewoon ijs. Maar vertel dit niet in het bijzijn van een glacioloog (dan heb je dat ijs nodig voor op je blauwe oog!). Het grootste gedeelte van dit witte goedje is continentaal ijs, met andere woorden ijs dat het landoppervlak van Antarctica bedekt. Dit ijs is, door duizenden jaren van opeenhoping van sneeuw, op sommige plaatsen meer dan 4000 meter dik. Deze enorme massa ijs is ten gevolge van de zwaartekracht voortdurend in beweging. Het verplaatst zich van het hoogste punt in het binnenland naar de lager gelegen gebieden van de kust en dit gebeurt met de bijna ongelooflijke snelheid van 2 à 3 meter per dag. Ten gevolge van zijn eigen compactheid en dikte zal het ijs nog een eind verder bewegen boven het oceaanoppervlak vooraleer het afbreekt en gigantische ijsbergen vormt.

Eens het continentaal ijs zich op het oceaanoppervlak bevindt, wordt het een drijvende ijsplaat, die weliswaar nog steeds verbonden is met het continentale ijs. Hoever de ijsplaat zich uitstrekt over het wateroppervlak is in grote mate afhankelijk van de vorm van de kustlijn. Als het landijs terecht komt over een goed uitgesneden baai, dan kan dit verscheidene honderden kilometer zijn. De Amery Ice Shelf, in de buurt van onze basis, is ongeveer vijfhonderd kilometer lang, maar dit is nog maar klein bier vergeleken met de Ronne Ice Shelf en de Ross Ice Shelf (zie kaart van Antarctica).

Kaart van Antarctica

De laatste jaren worden we via de media overspoeld met alarmberichten dat er opnieuw een supergroot stuk ijs van Antarctica is afgebroken. Vele stemmen gaan op om dit toe te schrijven aan de globale opwarming, met andere woorden de toename van de globale gemiddelde temperatuur. Dit klinkt allemaal vrij aannemelijk en logisch, maar volgens de wetenschap is dit geen vaststaande waarheid zolang er geen bewijzen zijn (waar hebben we dat nog gelezen?).

Om het fijne hiervan uit te vissen is de laatste jaren het onderzoek in de richting van klimaatevolutie en de impact daarvan op de grote ijsplaten sterk toegenomen. Ook hier in Davis Station is er een team aanwezig dat zich bezig houdt met dit onderwerp. In 2000 startte Mike Craven het AMISOR-project. AMISOR staat voor Amery Iceshelf Oceanographic Research. Mike is een sympathieke glacioloog die mij op een gemoedelijke toon de hoogst technologische onderzoeksmethodes ijskoud om de oren slaat.

Het oorspronkelijke AMISOR-project loopt over een periode van vier Antarctische zomers en wil het volgende onderzoeken en bestuderen:

• De dynamiek van de Amery Ice Shelf
  
  
  • waar groeit ze aan (aanvriezingsproces)
  • waar verkleint ze (afsmeltingsproces)
    
    
• De interactie tussen de Oceaan en de ijsplaat
  
  
  • verzamelen van informatie (ivm temperatuur, saliniteit en densiteit) van het zeewater onder de ijsplaat
  • opmeten van de verandering van het water onder de plaat
    
    
• De verandering van het klimaat
  
  
  • door het nemen van sedimentstalen uit de bodem van de oceaan onder de ijsplaat.

Om een zo globaal mogelijk beeld te krijgen boren ze elk jaar op een andere locatie op de Amery Ice Shelf (zie figuur). Het uitkiezen van deze plaats is niet zo eenvoudig want men moet rekening houden met de staat van het oppervlak van de ijsplaat. Er zijn heel veel plaatsen die doorkliefd zijn met ijsspleten (crevasses in het Engels) en om het enigszins veilig te houden voor mens en vliegtuig is het best om die te vermijden.

De verschillende locaties op de Amery Ice Shelf waar AMISOR geboord heeft of nog zal boren.

Mike Craven en zijn team hebben deze zomer een vijftal weken doorgebracht op de Amery Ice Shelf. Het neerpoten van het kamp en het plaatsen van de boorinstallatie en de meetinstrumenten namen het meeste tijd in beslag. Het "eigenlijke boren" duurde één week. Het is in het bestek van dit korte verslag niet de bedoeling om elk aspect van het "boorproces" uit de doeken te doen, maar toch zijn er enkele interessante details de moeite van het vermelden waard.

De doorsnede van een ijsplaat met het continentale ijs

De verschillende stappen van het boorproces

Eerst en vooral, men werkt hier met een "warmwaterboor" (hot water drill) en niet met een traditionele boor met boorkop. Het eerste werk voor Mike en zijn mannen is het vullen van de flubber. De flubber is een groot bad met een verwarmingssysteem en een volume van ongeveer 8000 liter. Dit bad wordt gevuld met sneeuw, die geleidelijk gesmolten wordt. Dit "warm" water wordt door een lang buizensysteem geleid en gebruikt men om een eerste gat van ongeveer 65 meter diep te boren (smelten). Uit dit boorgat kan men voldoende smeltwater oppompen om het eigenlijke gat te maken. Nu gaat men dwars doorheen de ijsplaat, wat op deze plaats toch al gauw 500 meter betekent, en komt men terecht in het zeewater.

De flubber wordt gevuld met sneeuw. Deze sneeuw wordt gesmolten om door een buizensysteem te leiden om het boorgat te kunnen "smelten"

De boor wordt in het boorgat geleid

Het boorgat

De lange darm met het warm water wordt in het boorgat geleid

Als men zover is, kan men een lijn met meetinstrumenten neerlaten tot op de bodem van de zee (onder de vijfhonderd meter dikke ijsplaat bevindt zich nog 400 meter zeewater). De naam van deze sondes is CTD, de C staat voor conductivity waarmee men de saliniteit (of zoutconcentratie van het zeewater) van het water meet, de T voor temperature en de D voor density. Men kan twaalf uur aan één stuk metingen uitvoeren, de volgende twaalf uur worden gebruikt om het boorgat ijsvrij te houden. Dit regime houdt men vol gedurende één week en tijdens deze week hoopt men voldoende gegevens te verzamelen om een hele winter zoet te zijn met het opmaken van diagrammen en zodoende tot bepaalde nieuwe inzichten of besluiten te komen.

De tent waarin zich de boor en de pomp bevinden

Het aflezen van de informatie op het CTD-scherm

De pompinstallatie

Op mijn vraag wat hij het leukst vond tijdens die vijf weken in "the middle of nowhere" antwoordde hij meteen: "Christmas". Men moet weten dat die kerels gedurende de hele periode dat ze op de Amery Ice Shelf verbleven geen mogelijkheid hebben gehad om zich deftig te wassen. Maar Kerstmis was een prachtige, zonnige en windstille dag maar toch nog steeds met temperaturen van rond de min vijf graden. Mike had het schitterende idee om het water in de flubber op te warmen tot ongeveer 40 graden, en toen zijn ze er met z'n allen ingesprongen en genoten van hun enige bad in vijf weken tijd...

Mike en zijn mannen vieren kerstmis in de flubber!

Marc De Keyser, 9 januari 2004

Volgende pagina |
Terug naar inhoudstafel |