Jean-Baptiste Charcot

De bekendste Franse poolreiziger was ongetwijfeld Jean-Baptiste Charcot. Hij leidde in het begin van de 20ste eeuw twee expedities naar Antarctica. Maar ook het noordpoolgebied was een favoriete bestemming van hem.

Jean-Baptiste Etienne Auguste Charcot werd op 15 juli 1867 geboren in Neuilly-sur-Seine, een voorstad van Parijs. Zijn vader, Jean-Martin Charcot, was een beroemde arts en professor en wordt beschouwd als een van de grondleggers van de neurologie. Onder zijn studenten hoorden Sigmund Freud, Alfred Binet en Georges Gilles de la Tourette. In 1864 trouwde Jean-Martin met Augustine-Victoire Durvis. Ze kregen twee kinderen: Jeanne, die in 1865 werd geboren en twee jaar later dus Jean-Baptiste.

In 1885 moet Jean-Baptiste kiezen wat hij na zijn middelbare onderwijs wilt studeren. Voor hem is het duidelijk. Hij wil naar de marine en verkiest dus te studeren aan de zeevaartschool. Maar zijn vader wilt uiteraard dat hij net als hij arts wordt en Jean-Baptiste geeft toe. In 1891 volgt hij zelfs nog stage bij zijn vader in het Hôpital de la Salpêtrière. Wanneer Jean-Martin Charcot in 1893 onverwacht sterft, is dit een shock voor Jean-Baptiste. In 1895 mag hij zich doctor in de geneeskunde noemen en tot 1897 werkt hij in het Salpêtrière. Na een avontuurtje met een verpleegster wordt op 14 december 1895 Marie-Louise (ook wel Marion genoemd) geboren. De moeder sterft echter tijdens de bevalling. Later is hij ook onder meer nog actief in het Pasteur Instituut in Parijs. Ondertussen treedt hij op 18 november 1896 in het huwelijk met Jeanne Hugo, kleindochter van de beroemde Franse schrijver Victor Hugo. In 1899 sterft de moeder van Jean-Baptiste.

Charcot maakt zijn droom waar

De roep naar de zee klinkt steeds luider bij Jean-Baptiste Charcot. Tussen 1893 en 1899 koopt hij drie schepen die hij respectievelijk de Pourquoi-Pas? I, II en III noemt. In 1898 vaart hij als arts op de Catania mee met de Amerikaanse miljardair Vanderbilt die een cruise naar Egypte maakt. Tijdens zijn dienstplicht mag Charcot in 1899 vier weken als arts op de pantserkruiser Bouvet werken. In de zomer van 1900 zeilt hij in stormweer naar Ierland en wordt het duidelijk dat hij talent heeft als zeevaarder. In 1902 vaart hij met de Rose-Marine naar IJsland en ziet hij zijn eerste ijsberg.

Toen in de lente van 1903 het nieuws bekend raakte dat de Antarctic-expeditie van de Zweed Otto Nordenskjöld vermist was (meer hierover), besloot Jean-Baptiste Charcot onmiddellijk naar Antarctica te varen om te helpen zoeken. Maar tegelijkertijd zou het ook een wetenschappelijke expeditie worden. Het schip dat hij aan het bouwen was voor een noordpoolexpeditie en opnieuw Pourquoi-Pas? wilde noemen, herdoopte hij in de Français.

Meer over de Français-expeditie...

Terug thuis scheidt hij in 1905 van zijn vrouw Jeanne. Op 24 januari 1907 stapt hij opnieuw in het huwelijksbootje, dit keer met Marguerite (Meg) Cléry, een kunstenares. Op 8 december is Jean-Baptiste voor de tweede keer vader, want Monique wordt geboren.

In 1907 trouwt Jean-Baptiste Charcot met Marguerite (Meg) Cléry

Charcot heeft nu de smaak te pakken gekregen en in 1908 vertrekt hij opnieuw naar Antarctica, dit keer met een nieuw schip, de Pourquoi-Pas?.

Meer over de Pourquoi-Pas?-expeditie...

Op 10 november 1911 wordt Martine geboren, het derde dochtertje van Charcot. Jean-Baptiste zou nooit meer naar Antarctica terugkeren, maar vaart tussen 1918 en 1925 als kapitein van de Pourquoi-Pas? naar het noordpoolgebied, de Middellandse Zee, de Golf van Gascogne en de Faeröereilanden. Het zijn wetenschappelijke expedities die vooral onderzoek verrichten naar onderzeese geologie en lithologie (gesteentekunde).

Expedities naar het noordpoolgebied

In 1925 moet hij wegens te oud het commando van zijn schip aan iemand anders overlaten. Maar Charcot blijft meevaren, nu als expeditieleider. Er staan verschillende tochten naar het noordpoolgebied op het programma. Zo verkent hij in 1926 de kusten van Groenland en keert terug huiswaarts met een enorme collectie aan fossielen, insecten en planten. In 1928 gaat hij met Pourquoi-Pas? in het hoge noorden tevergeefs op zoek naar zoek naar de verdwenen Roald Amundsen.

In 1934 zet hij poolreiziger Paul-Émile Victor af in Groenland. Victor zal er met drie andere etnologen een jaar op het eiland Angmagssalik bij de Inuit verblijven om hun leefgewoonten te bestuderen. In 1935 pikt Charcot het viertal weer op en brengt hij nu hij toch in de buurt is een deel van de omgeving in kaart.

Paul-Émile Victor en Jean-Baptiste Charcot

In 1936 levert hij materiaal af bij Paul-Émile Victor die opnieuw in Groenland vertoeft. Op de terugweg komt de Pourquoi-Pas? op 16 september in een zware storm terecht en loopt op de klippen van het IJslandse Álftanes. 23 opvarenden vinden er de dood en 17 zijn er vermist. Er is slechts één overlevende.

Jean-Baptiste Charcot wordt op 12 oktober 1936 in Parijs begraven op Montmartre.