Roald Amundsen

Roald Engebreth Gravning Amundsen wordt op 16 juli 1872 geboren in Hvidsten, in de buurt van Sarpsborg (Noorwegen). Hij komt uit een familie van welgestelde zeevaarders. Zijn vader Jens, een kapitein, huwt in 1863 met Hanna Henrikke Gustava Sahlquist. Zij krijgen vier zonen: Jens Ole Antonio (Tonni voor de vrienden), Gustav Sahlquist, Leon Henry Benham en ten slotte Roald.

Drie maanden na Roalds geboorte verhuist het gezin naar de Noorse hoofdstad Christiania (nu Oslo genoemd). Roald houdt van de natuur en speelt vaak buiten. Hun huis ligt vlak aan een bos en daar brengt hij met zijn vrienden (waaronder de latere poolreiziger Carsten Borchgrevink) zijn kinderjaren door. Al snel leert Roald, zoals elke Noors kind, skiën. Het gezin Amundsen keert vaak terug naar het aan zee gelegen Hvidsten, waar de jonge Roald zich vergaapt aan de schepen. Roald krijgt op die manier al vlug de smaak van het zeemansleven te pakken. Zowel de sneeuw als de zee spreken hem aan. Dit zal later van pas komen.

De jonge Roald Amundsen

Dromen van een leven als poolreiziger

In 1886 sterft vader Jens op zee tijdens zijn terugkeer van Frankrijk naar Noorwegen. Roald zoekt troost in de literatuur en ontdekt zo de boeken van de legendarische noordpoolreiziger Sir John Franklin. Zijn leven maakt zo'n grote indruk op Roald dat hij ook poolreiziger wil worden. Dit gevoel wordt alleen maar versterkt wanneer hij op de kade de triomfantelijke terugkeer van Fridtjof Nansen met eigen ogen mag aanschouwen. Nansen stak in 1888 met vijf andere poolreizigers als eerste de ijskap van Groenland over. Belangrijker waren de nieuwe technieken die hij introduceerde. Hij ontwikkelde een nieuw soort slee (op ski's). Hij vond een nieuwe kookpan uit. En van nog groter belang: hij ontdekte dat je in de poolgebieden het best op ski's kon reizen.

In 1890 begint Amundsen geneeskunde te studeren aan de universiteit van Christiania. Dik tegen zijn goesting, maar op aandringen van zijn moeder. Maar de studies willen om twee redenen niet vlotten. Zijn moeder sterft en in 1892 begint Nansen opnieuw aan een spraakmakende expeditie. Met een speciaal voor de expeditie ontworpen schip (de Fram) wil hij als eerste de geografische noordpool bereiken. Dit lukt hem niet, maar waar hij onbewust wel in slaagt, is de 'geboorte' van een andere legendarische ontdekkingsreiziger. Amundsen zegt zijn studies voorgoed vaarwel en is vastbesloten ook poolreiziger te worden.

Avonturen in het hoge noorden en het diepe zuiden

In 1896 is Adrien de Gerlache in het Noorse Sandefjord om het schip de Patria, dat hij later omdoopte tot Belgica, te kopen voor zijn expeditie naar Antarctica. Amundsen is op dat moment toevallig ook in deze havenstad. Wanneer hij van de plannen van de Gerlache hoort, stelt hij zich kandidaat om mee te mogen gaan naar Antarctica. De Belg neemt hem aan en benoemt hem tot tweede luitenant. En op die manier belandt Amundsen begin januari 1898 voor het eerst in het zuidpoolgebied (meer over de Belgica-expeditie).

Terug in Noorwegen behaalt Amundsen in 1900 zijn brevet als kapitein van de koopvaardij. Het is zijn ambitie om als eerste de noordwestelijke doorvaart te voltooien (via de Beringstraat naar de Grote Oceaan). In 1903 vertrekt hij met de Gjöa met zes andere Noren naar het hoge noorden. Twee winters verblijven ze op King William Island (in het noordwesten van de Hudsonbaai). Amundsen lokaliseert er als eerste de magnetische noordpool. Ook steekt hij veel op door de plaatselijke bevolking, de Inuit, te observeren. Zo leert Amundsen hoe de sleden door hondenteams te laten voortrekken, welke kleding gepast is om te dragen in barkoude gebieden, en welk voedsel het meest voedzaam is. Al deze kennis zal later zeer van pas komen…

Einde 1905 bereikt de Gjöa de Stille Oceaan. Waar zijn grote voorbeeld John Franklin niet in slaagde, lukt Amundsen wel: als eerste door de noordwestelijke doorgang varen.

Roald Amundsen aan boord van de Gjöa

Zijn volgende doel is als eerste de geografische noordpool te bereiken. Hij leent hiervoor de Fram van Fridtjof Nansen uit. Maar in april 1909 raakt het nieuws bekend dat Robert Peary hem voor is geweest. Gelukkig heeft de aarde twee polen. De geografische zuidpool is nog niet bereikt. Snel verandert Amundsen zijn plannen en zet koers richting zuiden. Hij moet zich haasten, want ook de Brit Robert Falcon Scott heeft dezelfde intenties als Amundsen. De race naar de geografische zuidpool is begonnen.

In januari 1911 bereikt de Fram de Bay of Whales. Op 14 december staat Amundsen, samen met Olaf Bjaaland, Oscar Wisting, Sverre Hassel en Helmer Hanssen, als eerste op de geografische zuidpool (meer over deze succesvolle expeditie).

Drie beroemde poolreizigers op een rij: Roald Amundsen, Ernest Shackleton en Robert Peary

Amundsen zal nooit meer naar Antarctica terugkeren, maar richt zijn pijlen voortaan op het noordpoolgebied. In juli 1918 leidt hij de wetenschappelijke Maud-expeditie. Maar de Maud raakt verschillende keren vast in het ijs, waardoor de expeditieleden drie keer moeten overwinteren aan de Noord-Siberische kust. Op wetenschappelijk gebied is het avontuur een succes, maar de geografische noordpool blijft op Amundsens verlanglijstje staan.

Als het met schepen niet lukt, dan maar met het vliegtuig, moet Amundsen gedacht hebben. De schatrijke Amerikaan Lincoln Ellsworth financiert de aankoop van twee luchtschepen. Na een paar mislukte pogingen, waagt Amundsen het in 1926 opnieuw. Op 11 mei vliegt de Norge, met twaalf man aan boord, onder wie Amundsen, Ellsworth, de bouwer van het luchtschip, de Italiaan Umberto Nobile en piloot Hjalmar Riiser-Larsen, na een vlucht van 16 uur, over de geografische noordpool. De Noorse, Amerikaanse en Italiaanse vlaggen worden naar beneden gegooid. Omdat de laatste tijd getwijfeld wordt aan het waarheidsgehalte van Robert Peary's bewering dat hij als eerste de geografische noordpool bereikte in 1909, gaan velen ervan uit dat Amundsen naast 90° zuiderbreedte ook als eerste 0° noorderbreedte bereikte. Dat Roald Amundsen de grootste poolreiziger uit de geschiedenis is, staat buiten kijf.

De Norge

De laatste reis

Maar zelfs de allergrootsten zijn niet onkwetsbaar. In mei 1928 stort de Italia, het nieuwe luchtschip van Umberto Nobile, neer in het noordpoolgebied. Hoewel het tussen Amundsen en Nobile de laatste tijd niet meer botert, twijfelt de Noor geen moment en gaat met vijf anderen met het Franse vliegtuig de Latham op zoek naar de onfortuinlijke Italiaan. Drie uur nadat het vliegtuig is opgestegen, verliest men alle contact met Amundsen. Nobile wordt door een ander reddingsteam op 22 juni gered, maar van Amundsen en zijn vijf bemanningsleden wordt nooit meer iets vernomen.