Antarctica is voor 99,6 procent bedekt met ijs. Er ligt 30 miljoen kubieke kilometer ijs, ofwel 90 procent van alle ijs op onze planeet. Nog meer superlatieven: op Antarctica vind je 70 procent van alle zoet water (ingevroren weliswaar) van de wereld. Het Antarctische ijs is het oudste ijs ter wereld, ouder dan de eeuwige sneeuw op de Himalaya, ouder dan de ijskap op de noordpool, ouder dan de gletsjers in de Alpen.

Ongeveer 95 procent van het ijs op Antarctica is gletsjerijs. Dit ijs is ontstaan doordat de sneeuw jaar na jaar sterker wordt samengedrukt. Omdat er bijna geen luchtbellen meer inzitten, heeft het ijs vaak een blauwe of groene schijn. De enorme ijsmassa die zich ophoopt op het Antarctisch continent moet ook de wet van de zwaartekracht ondergaan. Het ijs glijdt naar de lager gelegen kust. Zo ontstaan er gletsjers, een soort ijsrivieren.

Maar dat glijden verloopt niet zo vlot. Een helling afglijden lukt enkel als er onder de gletsjer een dun waterlaagje zit. Is het te koud, dan blijft de gletsjer gewoon vastzitten. Het ijs schuift dus niet allemaal even snel naar beneden. Zo ontstaan er kloven in het gletsjerijs die wel tientallen meters breed kunnen worden. Vaak zijn die kloven bedekt met een dun sneeuwlaagje. Vele poolreizigers vonden de dood door er nietsvermoedend op te trappen en in de onmetelijke diepte te vallen. Grote gletsjerspleten zijn alleen over te steken via een onstabiele sneeuwbrug die beide kanten verbindt. Op Antarctica vind je de langste gletsjer ter wereld: de Lambertgletsjer die 400 kilometer lang is.

Als de gletsjers de kust bereiken, vormen ze ijskliffen of ijsplateaus. De ijsplateaus zijn, doordat het ijs over de zeebodem schuurt, aan de onderkant vervormd in uitsteeksels en rimpels die het ijsplateau op hun plaats houden. Het bekendste ijsplateau is de Ross Ice Shelf. Het is ook het grootste, ongeveer even groot als Frankrijk. Op de plaats waar het plateau het land raakt is het 900 meter dik, aan de voorzijde 200 meter. Andere grote ijsplateaus zijn de Amery Ice Shelf, de Filchner Shelf en de Ronne Ice Shelf.

Ross Ice Shelf
(foto: Michael Van Woert / NOAA)

Jaarlijks breekt er naar schatting 1450 vierkante kilometer ijs van de ijsplateaus af en komt in zee terecht in de vorm van ijsbergen. Het zijn sirenen, bekoorlijk maar gevaarlijk. In 1999 dreef een blok ijs met een omvang van ongeveer 75 kilometer lang, 40 kilometer breed en 500 meter dik door de Zuid-Atlantische Oceaan in de richting van de Falklandeilanden. B10A, de codenaam, brak in 1992 van Antarctica af en dreef sindsdien met een snelheid van zo'n 9 kilometer per dag in de richting van het Zuid-Amerikaanse vasteland. In maart 2000 brak de waarschijnlijk grootste ijsberg ooit van de Ross Ice Shelf af. Deze reus - B15 genoemd - was bijna driehonderd kilometer lang en veertig kilometer breed.

IJsbergen hebben verschillende vormen, kleuren en afmetingen. Wanneer ze in het water terecht komen, hebben ze de vorm van een tafel. Ze worden dan ook tafelijsbergen genoemd. Ze zijn dan vijfmaal zo lang als hoog. IJsbergen van zeven kilometer lang zijn geen uitzondering. Wanneer ze al een tijdje in zee ronddobberen, worden ze onregelmatige ijsbergen. Ze zijn al meer afgesleten en hebben hoekige vormen en een onregelmatig uiterlijk. De oudste ijsbergen worden afgeronde ijsbergen genoemd. Een groot deel is al weggesmolten. Soms slaan ze om en wordt de bolle onderkant zichtbaar.

IJsberg in Antarctica
(foto: Het Laatste Continent / Jeroen François)

Maar niet alleen ijsbergen vormen een gevaar voor de schepen. De zee kan ook bevriezen, waardoor het schip vast komt te zitten. Meer nog, vraag het maar aan Ernest Shackleton, een schip kan verpletterd worden door het ijs.

Aan het einde van de zomer is er het minst pakijs rond Antarctica. Maar in september is 20 miljoen vierkante kilometer zee bevroren. Wanneer een schip in het pakijs vastzit, blijft het niet steeds op dezelfde plaats. Het ijs beweegt. De Belgica van Adrien de Gerlache werd begin maart 1898 ingesloten door het ijs. Toen het schip een jaar later terug vlot raakte, had het ondertussen 1700 zeemijl afgelegd.

Op enkele plaatsen in Antarctica ligt geen ijs. Het zijn de zogenoemde oasen. De grootste oasen zijn de Droge Valleien in Victorialand. Het landschap wordt vergeleken met dat van Mars. Het was Robert Falcon Scott die de Dry Valleys ontdekte in 1903.